Jak pisze Sharp, liderzy ruchów demokratycznych muszą sobie odpowiedzieć na serię ważnych pytań:
-
Dotyczących systemu, który chcemy zmienić:
-
jakie są główne przeszkody utrudniające lub uniemożliwiające zdobycie wolności
-
jakie czynniki ułatwiłyby jej zdobycie;
-
jakie są najważniejsze mocne strony dyktatury;
-
jakie są jej słabe strony;
-
w jakim stopniu źródła władzy są podatne na atak;
-
-
Dotyczących własnego ruchu:
-
jakie są mocne strony sił prodemokratycznych i ogółu ludności;
-
jakie są słabe strony sił prodemokratycznych i co można poprawić;
-
Jak można rozwijać zdolności organizacyjne opozycji? Jak można szkolić działaczy?
-
Jakie zasoby (finansowe, sprzętowe itd.) będą potrzebne podczas prowadzenia walki?
-
Jakimi rodzajami działań i na jakich etapach można coraz bardziej osłabiać i usuwać źródła władzy dyktatora?
-
Jak walcząca ludność może jednocześnie trwać w oporze i utrzymywać konieczną dyscyplinę powstrzymywania się od przemocy?
-
-
Dotyczących sojuszników i grup na razie biernych:
-
-
jaki jest status stron trzecich, nie zaangażowanych bezpośrednio w konflikt, już wspierają bądź mogłyby wesprzeć dyktaturę bądź opozycję demokratyczną, a jeśli tak, to w jaki sposób?
-
Czy istnieją niezależne instytucje z czasów sprzed dyktatury, które przetrwały do danej chwili, a które mogłyby zostać wykorzystane w walce o wolność?
-
Jakie instytucje społeczne pozostające pod kontrolą dyktatury można odzyskać, a jakie stworzyć od nowa zgodnie z potrzebami opozycji demokratycznej?
-
W jaki sposób w miarę zbliżania się zwycięstwa opozycja demokratyczna będzie kontynuowała budowę podstaw instytucjonalnych społeczeństwa post-dyktatorskiego aby uczynić transformację jak najłagodniejszą?
-
Jak uciśniona ludność może zmobilizować wystarczającą pewność siebie i siłę do działania by stawić czoła dyktaturze, nawet z początku w sposób choćby ograniczony?
-
Jak z czasem i w miarę nabierania doświadczenia można powiększyć zdolność ludności do stosowania metody odmowy współpracy i oporu?
-
Jaki rodzaj symboliki będzie najskuteczniej mobilizował ludność?
-
W celu analizy słabych i mocnych stron wszystkich sił konfliktu przydatna może być metoda SWOT – od Strengths (Silne strony), Weaknesses (Słabe strony), Opportunities (Sprzyjające okoliczności), Threats (Zagrożenia). Warto, aby KOD na własny użytek dokonał takiej analizy. Jednak arytmetyka protestu nie ogranicza się tylko do bilansu mocnych i słabych punktów walczących stron. Kluczową rolę odgrywają siły jeszcze niezaangażowane i obojętne.
Celem uruchomienia tych sił Sharp proponuje dwie podstawowe strategie organizacyjne:
-
Organizowanie akcji obarczonych niskim ryzykiem, co pozwala zbudować wzajemne zaufanie i zachęcić przestraszonych do aktywizmu
-
Prowadzenie odrębnych kampanii selektywnych nastawionych na różnorodne, jasno sprecyzowane cele (taki mogą być: obrona samorządów, praw kobiet, sprzeciw wobec szkodliwej reformie edukacji). Działania te angażują szeroki wachlarz sojuszników, pozwalają różnorodnym ludziom odnaleźć się „pod wspólnym parasolem”.
Połączenie tych dwóch zasad pozwala na odciążenie działaczy. Różne osoby są oddelegowane do różnych celów i żadna z nich nie unosi w danym momencie całego ciężaru walki. Zmiana frontów daje czas na oddech, angażuje ludzi w sposób różnorodny, co zapobiega wypaleniu i zmęczeniu. Należy wziąć ten czynnik pod uwagę, szczególnie gdy spodziewamy się oporu trwającego latami.
Innym punktem strategicznym jest celebracja sukcesów. Nieważne, czy są one małe lub tymczasowe – opozycjonistom niezbędne są widoczne rezultaty ich działań. Każdy, najmniejszy nawet etap na drodze do demokratyzacji należy odpowiednio nagłośnić. Umacnia to morale i jednocześnie podkopuje pewność siebie drugiej strony.
Dla liderów niezbędne jest także istnienie planu na wypadek represji. Należy przewidzieć, z jakimi działaniami władzy można się liczyć (są one różne w zależności od uwarunkowań lokalnych) i mieć przygotowane i procedury do podjęcia na wypadek ich wystąpienia: pomoc prawną, finansową, strategię odpowiedzi na ataki medialne, zastępowalność wszystkich kluczowych osób w ruchu oporu na wypadek ich nagłej niedyspozycyjności lub aresztowania. Istnienie takich kół ratunkowych podnosi także poziom zaufania działaczy do swoich przywódców i ośmiela ich do zaangażowania się w sprzeciw społeczny. Bardzo ważne jest pilnowanie dyscypliny i uświadamianie ludzi, że nie wolno pod żadnym pozorem prowokować represji – jest to czołowa zasada pokojowego oporu obywatelskiego.
Na koniec, Sharp zaleca realizm. Ruch prodemokratyczny nie powinien nigdy obiecywać gruszek na wierzbie. Oddajmy głos samemu autorowi:
Analiza niniejsza nie powinna być rozumiana w ten sposób, że zniesienie określonej dyktatury sprawia iż znikają również wszystkie pozostałe problemy. Upadek jakiegoś reżimu nie jest równoznaczny z nastaniem utopii. Otwiera on raczej drogę do ciężkiej pracy i długotrwałych wysiłków na rzecz budowy sprawiedliwszych stosunków społecznych, gospodarczych i politycznych oraz wykorzenienia innych form niesprawiedliwości i wyzysku.
Ostatni odcinek zostanie poświęcony jednemu z najtrudniejszych problemów – jaką strategię przyjąć wobec „tamtych”? Zapraszam już za tydzień.
___Katarzyna Knapik
<<< Część 6. „O rysach na monolicie” | Część 7. Drogi sprzeciwu obywatelskiego >>>
Cykl „Pokojowo do demokracji” będzie się składać z felietonów zainspirowanych filozofią ruchów non-violence, przede wszystkim twórczością Gene’a Sharpa, teoretyka pokojowych ruchów demokratycznych i wolnościowych. Jego idee, zainspirowane działalnością Ghandiego, ale także polską Solidarnością, były pomocą merytoryczną dla rządów Litwy, Łotwy i Estonii podczas pokojowego oddzielenia od ZSRR w 1991 roku, dla ukraińskiej Pory, białoruskiego Żubra, serbskiego Otporu, kirgiskiego Kelkelu, gruzińskiej Kmary, ale także dla tzw. arabskiej wiosny oraz ruchów demokratycznych w Iranie, gdzie posiadanie książek Sharpa można przypłacić aresztowaniem.