Jest rozproszone. Ma wielu liderów. Jest trudne do zwalczania, bo wyrasta nie wiadomo skąd i kiedy. Jest unikaniem konfrontacji przemocowej. Jest dla władzy najbardziej mylące.
Nieposłuszeństwo obywatelskie przybiera trzy zasadnicze formy: działania protestacyjne, interwencyjne oraz wszelkie formy biernego oporu czy też odmowy współpracy z władzą. Szczegółowo można je posegregować następująco:
- Oświadczenia formalne – wszelkiego rodzaju przemówienia publiczne, listy sprzeciwu lub poparcia, oświadczenia do prasy, listy intencyjne, petycje
- Formy komunikacji z szeroko zakrojonym odbiorcą – mogą to być umieszczane w przestrzeni publicznej hasła, symbole, bannery, plakaty, ale mogą też być to gazetki, broszury lub wręcz książki. Formy audiowizualne: nagrania dźwięku i wideo. Ciekawymi formami są skywriting, earthwriting i podobne – pisanie na niebie, ziemi, wodzie etc.
- Wystąpienia zbiorowe – najbardziej znaną formą są pikiety i marsze, ale mogą to być także: delegacje, prześmiewcze nagrody lub wybory, lobbying zbiorowy, parady, procesje lub pielgrzymki, a nawet kawalkady pojazdów (jak MotoKOD)
- Symboliczne akty publiczne, niewymagające udziału tłumów – może to być wywieszanie flag, symbolicznych kolorów, symbolika w stroju (jak Czarny Protest), modlitwa, prezentowanie symbolicznych przedmiotów, rozbieranie się w ramach protestu, niszczenie swojej własności, symbolika świateł (np. świece, znicze), wywieszanie (wystawianie na widok publiczny) portretów, malowanie obrazów wyrażających protest, symboliczne próby odzyskania własności, gesty nieprzyzwoite, skecze i drwiny, spektakle i przedstawienia muzyczne, występy teatralne, śpiewy, żałoby publiczne, prześmiewcze pogrzeby itd.
- Akcje wymierzone w konkretne osoby – pokojowe „nękanie”, spoufalanie się, czuwania w konkretnych miejscach. Po drugiej stronie bieguna może być demonstracyjne okazywanie szacunku wybranym osobom, np. uczczenie zmarłych
- Rezygnacje, zrzeczenia się, strajki indywidualne – symboliczne opuszczenie jakiegoś zgromadzenia, milczenie, zrzekanie się lub nie przyjmowanie zaszczytów, np. orderów, odwrócenie się fizyczne od kogoś, zawieszenie działalności społecznej lub sportowej, bojkot w sprawach społecznych, strajk studencki, rezygnacja z członkostwa w organizacjach społecznych
- Odmowy współpracy zbiorowej – bojkot społeczny, strajk Lizystraty (reprodukcyjny), ekskomunika (wyłączenie ze społeczności religijnej) lub Interdykt (zakaz wykonywania czynności religijnych), pozostawanie w domu podczas publicznych uroczystości, ucieczka pracowników, szukanie azylu, zbiorowe zniknięcie danej grupy, a nawet emigracja w ramach protestu
- Strajki i bojkoty – tutaj możliwości są niemal nieskończone, Sharp wymienia powstrzymanie się od konsumowania bojkotowanych towarów, radykalne oszczędności lub wycofanie oszczędności z banków, powstrzymanie się od płacenia czynszów lub odmowa wynajmowania, narodowy lub międzynarodowy bojkot konsumencki, bojkot pracowniczy, bojkot producencki, bojkot przedstawicieli handlowych i dostawców, wycofanie depozytów bankowych, odmowa wnoszenia opłat, składek, podatków; odmowa spłaty długów lub odsetek, wstrzymywanie finansowania bądź kredytu, odmowa przyjmowania dotacji państwowych, strajk protestacyjny, strajk bez ostrzeżenia, strajk specjalistów, strajk wydziałowy, zwykły strajk pracowniczy, strajk solidarnościowy, strajk rotacyjny (jeden pracownik po drugim, jeden zakład po drugim), strajk polegający na spowolnieniu pracy, strajk włoski, zgłaszanie zwolnień chorobowych, rezygnacja ze stanowiska pracy
- Odmowa współpracy z władzą w wymiarze politycznym – Odrzucenie autorytetu władzy, wstrzymanie lub wycofanie lojalności, bojkot organów ustawodawczych, bojkot stanowisk rządowych, bojkot urzędów, agencji i innych organów rządowych, wypisywanie się z rządowych placówek oświatowych, bojkot organizacji wspieranych przez państwo, odmowa udzielania pomocy funkcjonariuszom służb, usuwanie własnych znaków i tablic, odmowa uznawania nominacji urzędników, sprzeciw wobec zamiarów rozwiązania istniejących organizacji, przeciążanie systemów administracyjnych, ujawnianie tożsamości tajnych agentów, prowokowanie własnego aresztowania, nieposłuszeństwo obywatelskie wobec przepisów „neutralnych”, kontynuowanie pracy bez współpracy z dyktaturą, podwójna suwerenność i równoległy rząd
- Metody pokojowej interwencji – dobrowolne narażenie się na działanie żywiołów, głodówka, nękanie bez użycia przemocy, Sit-in (strajk siedzący), Stand-in (strajk stojący), Ride-in (strajk jeżdżący), Wade-in (strajk brodzący), Mill-in (strajk drepczący), Pray-in (strajk modlitewny); pokojowe najścia, pokojowe naloty, pokojowe wtargnięcia, pokojowe utrudnianie, pokojowa okupacja, wprowadzanie nowych zwyczajów społecznych, przeciążanie infrastruktury, blokady, przemówienia w okupowanych miejscach
- Alternatywne życie społeczne – teatr podziemny, alternatywne organizacje społeczne, alternatywny system komunikacji
Jak widać, pomysłowość ruchów oporu wszelkich szerokości geograficznych i epok jest potencjalnie nieskończona. Dosłownie każdą czynność można wykorzystać do zamanifestowania swojego oporu: może być to nawet publiczne szydełkowanie lub masowe wyprowadzanie psów. Można tę listę potraktować jako inspirację, można jako punkt wyjścia do nowych pomysłów.
Jednak same dobre pomysły nie wystarczą. W następnym odcinku będzie mowa o myśleniu strategicznym.
___Katarzyna Knapik
<<< Część 5. Jakie sa główne zadania ruchu prodemokratycznego | Część 6. „O rysach na monolicie”>>>
Cykl „Pokojowo do demokracji” będzie się składać z felietonów zainspirowanych filozofią ruchów non-violence, przede wszystkim twórczością Gene’a Sharpa, teoretyka pokojowych ruchów demokratycznych i wolnościowych. Jego idee, zainspirowane działalnością Ghandiego, ale także polską Solidarnością, były pomocą merytoryczną dla rządów Litwy, Łotwy i Estonii podczas pokojowego oddzielenia od ZSRR w 1991 roku, dla ukraińskiej Pory, białoruskiego Żubra, serbskiego Otporu, kirgiskiego Kelkelu, gruzińskiej Kmary, ale także dla tzw. arabskiej wiosny oraz ruchów demokratycznych w Iranie, gdzie posiadanie książek Sharpa można przypłacić aresztowaniem.