Przyczyną rozbiorów była niezdolność kraju do reform, mogących wzmocnić siłę militarną Polski. Mimo znacznego potencjału gospodarczego nie zdołano przeprowadzić koniecznych reform podatkowych (np. stałego opodatkowania szlachty i duchowieństwa) i politycznych (m.in. zniesienie liberum veto i pańszczyzny). Przeciw reformom była zarówno większość szlachty, magnaterii, jak i duchowieństwa. Podejmowane próby w myśl idei oświeceniowych upadły.
W okresie przedrozbiorowym władcy Polski wybierani byli z wolnej elekcji. Byli to: August II Mocny Sas, Stanisław Leszczyński, August III Sas, a ostatnim królem był Stanisław II August Poniatowski, panował w latach 1764 – 1795 abdykując na rzecz Rosji miesiąc po podpisaniu w Rydze 25 października 1795 roku przez Prusy, Austrię i Rosję III rozbioru Polski.
U zewnętrznych źródeł rozbiorów leży współdziałanie Rosji i Prus w czasie sejmu konwokacyjnego w roku 1764. 11 kwietnia mocarstwa te podpisały tajny aneks do traktatu sojuszniczego, w którym zobowiązały się do wspólnego wystąpienia zbrojnego przeciwko Rzeczypospolitej. Do nich dołączyła później Austria Habsburgów.
Dla przypomnienia pierwszy rozbiór Polski (Prusy, Austria, Rosja) 1772 r.
Drugi rozbiór Polski (Prusy, Rosja) 1793r.
Trzeci rozbiór Polski (Prusy, Austria, Rosja) 1795 r.
W wyniku trzech rozbiorów poszczególne państwa zagarnęły:
Rosja – 462 tys. km² obszaru i 5,5 mln mieszkańców;
Prusy – 141 tys. km² obszaru ok. 2,6 mln mieszkańców;
Austria – 130 tys. km² obszaru ok. 4,2 mln mieszkańców
Konstytucja 3 Maja.
Pierwsza w Europie, a druga w świecie, po konstytucji amerykańskiej z 1789 r. konstytucja, została uchwalona 3 maja 1792 r. Działo to się podczas zwołanego sejmu zwyczajnego, obradującego w Warszawie od 6 X 1788 r. do 29 V 1792 r. Zwołany został przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego za zgodą Katarzyny II, dla uchwalenia sojuszu wojskowego z Rosją i podjęcia uchwał w sprawie udziału polskiego korpusu posiłkowego w wojnie rosyjsko – tureckiej, przeciągnął swe obrady na okres czterech lat.
Konstytucję 3 Maja uchwalono w najbardziej sprzyjających ku temu pierwszych dniach maja, gdyż większość posłów opozycji, sprzeciwiających się konstytucji była jeszcze na urlopie wielkanocnym. Aby nic temu nie przeszkodziło, zdecydowano złamać obowiązujący w sejmie zwyczaj, który nakazywał wcześniejsze ogłoszenie projektu. Po siedmiogodzinnych obradach, ignorując protesty opozycji, konstytucję przyjął sejm a następnie podpisał król. Autorami Konstytucji 3 Maja byli: król Stanisław August Poniatowski , Ignacy Potocki , Hugo Kołłątaj.
Konstytucja wprowadzała w Rzeczpospolitej wolność wyznania, jednak religią panującą pozostawał katolicyzm. Na mocy Konstytucji zmieniono również następujące elementy: Polska stała się monarchią parlamentarną. Likwidacji uległa odrębność urzędów Polski i Litwy. Zniesiono liberum veto, wolne elekcje, konfederacje. Decyzje sejmu będą wiążące dla sejmików wojewódzkich. Sejm składał się z dwóch izb – wybierany będzie na dwuletnią kadencję; Głową rządu stawał się król.
Szlachectwo miało się odtąd łączyć nie tylko z urodzeniem, ale i z własnością ziemi oraz funkcją społeczną. Szlachta o której tu mowa – to „ziemianie”, a więc właściciele majątków. Szlachta bez ziemi, nie miała prawa głosu. Zabezpieczono szlachcie nietykalność osobistą i własności, w szczególności środków i narzędzi produkcyjnych .Ustawa zwalniała szlachtę od kwaterunku wojskowego . Utrzymana została zwierzchność dominialna szlachty nad chłopstwem. Chłopi byli jednak pod opiekę rządu.
Rzemieślników i kupców obcego pochodzenia zachęcano przez zapewnienie im wielu swobód do osiedlenia się w Polsce.
Konstytucja 3 maja miała być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczpospolitej Obojga Narodów, która jeszcze 150 lat wcześniej była jedną z największych potęg europejskich i największym krajem w Europie.
Uchwalenie Ustawy Rządowej, bo taką nazwę nadano Konstytucji, doprowadziło prawdopodobnie do przyspieszenia drugiego i trzeciego rozbioru Polski.
Na koniec taka refleksja. Jaką to czarną niewdzięcznością odpłacili Polsce sąsiedzi. Prawie sto lat wcześniej Polska przyszła z pomocą pokonując armię osmańską pod Wiedniem. A mimo to w roku1768 Turcja rozpoczęła wojnę z Rosją, aby w tej wojnie dać wsparcie konfederacji barskiej i pomóc w wypędzeniu wojsk rosyjskich z terytorium Polski. Turcja była też jedynym krajem, który nie uznał rozbiorów Polski.
____Ludomir Nowierski
Opracowane na podstawie: Różne źródła historyczne papierowe i elektroniczne.
