Część II

Czystka

To niegdyś potoczne, a dziś powszechne określenie usuwania niepożądanych osób. Czystkami określa się likwidowanie części elit rządzących lub kierujących różnymi strukturami państwa przez despotycznych władców. Charakteryzuje je zazwyczaj masowość oraz bezwzględność. Najczęstszą motywacją do ich przeprowadzania jest obsesyjna podejrzliwość i przemożne pragnienie wyeliminowania tzw. wrogów.

Najbardziej znaną czystką to: nazywane Wielkim Terrorem wymordowanie przez ludzi Stalina jego przeciwników politycznych w latach 30. XX wieku, (dziś w Rosji czas ten nazywany jest okresem błędów i wypaczeń)

Trzeba tu jeszcze wspomnieć o czystkach etnicznych, których celem jest przemieszczenia lub zniszczenia grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych. Na przykład czystki etniczne na Wołyniu w 1943 roku czy oblężenie przez Serbów bośniackiego podówczas Sarajewa w latach 1992 – 96.

Dziś słowa czystka używa się także przenośnie w kontekście np. wymiany dowództwa wojskowego, policyjnego, kadry pracowników urzędów czy ministerstw w chwili objęcia władzy przez nową siłę polityczną w państwach o nieustabilizowanej demokracji. Wynika to najczęściej z podejrzeń o nielojalność starych kadr wobec nowych rządów.


Indokrynacja

Według Wikipedii jest to proces korzystający z propagandy w celu wpajania określonych ideologii, poglądów lub przekonań. Określenie to stosowane jest na przykład w odniesieniu do działań systemu państwowego w krajach totalitarnych, czasem innych – w sensie negatywnym. Istotną cechą indoktrynacji jest świadome pozbawianie odbiorców wiedzy o kierunkach przeciwnych do promowanych.

Znakomitym przykładem indoktrynacji są wielotorowe działania komunistów w Polsce w latach 50. XX wieku, które miały na celu przekonanie o wyższości socjalizmu nad demokracją.


Manipulacja

Słowo pochodzi od łacińskiego manipulatio – manewr, fortel, podstęp.

Jak podaje Wikipedia jest to forma wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała cele manipulatora często niezgodne z ich dobrze pojętym interesem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest na nią wpływ. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób. Jeśli manipulacja ma bezpośredni wpływ na sens istnienia i wartości podstawowe demokracji czy wolności jednostki, wtedy trzeba ją uznać za niebezpieczną.

Manipulacja jest jednym z narzędzi propagandy, które służą indoktrynacji. Przykładami manipulacji może być pokazywanie w telewizji manifestacji KOD-u za pomocą bliskich ujęć, by nie było widać rzeczywistej liczby uczestników, z jednoczesnym komentarzem o znikomym poparciu społecznym tego ruchu społecznego.


Pranie mózgu

Pojęcie związane z psychologią człowieka. Jest narzędziem przemocy psychologicznej, stosowanym w manipulacji. Polega na systematycznym wpływaniu na czyjeś poglądy, postawy czy przekonania. W ekstremalnym przypadku może prowadzić do utraty poczucia własnej wartości, podporządkowania się woli sprawcy, stałego poczucia lęku i zagrożenia.

„Pranie mózgu” stosowane jest dziś powszechnie w reklamie. To dlatego często, mimo racjonalnego braku potrzeby, kupujemy nowy telefon komórkowy, w przekonaniu że jest dla nas najlepszy; dlatego też chcemy mieć większy telewizor, szybszy Internet czy garnki, które same gotują.

W polityce metoda „prania mózgu” jest najczęściej podstawą wiary w nieomylność wodza narodu lub partii rządzącej, w siły nieczyste wspierające opozycję czy w wizjonerski charakter wypowiedzi jakiegoś lidera.


Propaganda

Słowo pochodzi od łacińskiego propagare – rozszerzać, rozciągać, krzewić.

Jest to według portalu pl.wikipedia.org celowe działanie zmierzające do ukształtowania określonych poglądów i zachowań zbiorowości lub jednostki, polegające na manipulacji intelektualnej i emocjonalnej (czasem z użyciem jednostronnych, etycznie niewłaściwych lub nawet całkowicie fałszywych argumentów). Gdy propaganda zmierza do upowszechnienia trwałych postaw społecznych, poprzez narzucenie lub zmuszenie odbiorców do przyjęcia określonych treści, wtedy stanowi jeden z elementów indoktrynacji. Propaganda sama w sobie nie jest złem. Niebezpieczna staje się dla demokracji wtedy, gdy zaczyna służyć do naruszania jej zasad.

Skuteczność propagandy zależy m.in. od wsparcia władzy i wykształconych grup społecznych i siły sprzeciwu wobec niej (brak głosu opozycji w mediach i faktyczna dominacja mediów prorządowych prowadzą w efekcie do wzmacniania efektów propagandy).

Propaganda działa efektywnie, jeśli opiera się o różnorodne formy przekazu. Mogą nimi być prasa, telewizja, radio, Internet ( np. portale społecznościowe, literatura, muzyka, sztuka wizualna, itp. Przykłady totalnej propagandy można znaleźć w nazistowskich Niemczech czy Rosji sowieckiej. W praktyce propagandę wykorzystuje się także w okresach wyborczych.

Elementem propagandy jest public relaction (PR), który w odmianie, nazywanej „czarnym PR” stanowi sposób na zwalczanie przeciwnika politycznego.

 

___Jolanta Budzińska, Ludomir Nowierski, Piotr Staroń